Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος (1204 -1345)



Click the image to open in full size. Σημαντική για την κατανόηση μιας ιστορικής περιόδου είναι η καταγραφή και ερμηνεία των γεγονότων που σημάδεψαν και επηρέασαν αποφασιστικά την ιστορική της εξέλιξη. Στο κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας της Ύστερης Βυζαντινής περιόδου εξιστορούνται οι εξωτερικές και εσωτερικές εξελίξεις στο βυζαντινό κράτος και η πολιτική των βυζαντινών αυτοκρατόρων κατά την περίοδο αυτή.
Τα χρονολογικά όρια για το χωρισμό της βυζαντινής ιστορίας σε περιόδους είναι κατά γενική ομολογία συμβατικά. Αρκετοί ιστορικοί τοποθετούν την έναρξη της Ύστερης Βυζαντινής περιόδου στον 11ο αιώνα, όταν συντελέστηκαν ριζικές μεταβολές στην εσωτερική ζωή της αυτοκρατορίας (διοίκηση, δικαιοσύνη, οικονομία, στρατό), καθώς και στο εδαφικό της status quo. Παρ' όλα αυτά επιλέχτηκε ως χρονολογία έναρξης της Υστεροβυζαντινής περίοδου το 1204, έτος κατά το οποίο συνέβη το σημαντικότερο ίσως μέχρι τότε γεγονός για την αυτοκρατορία. Η Κωνσταντινούπολη, το κέντρο της αυτοκρατορίας, χάθηκε πρώτη φορά για τους Βυζαντινούς, η βυζαντινή αυτοκρατορία καταλύθηκε από τους λατίνους σταυροφόρους και αντικαταστάθηκε από μια νέα, λατινική, για 57 χρόνια. Επιπλέον, η περίοδος της Λατινοκρατίας επηρέασε ασφαλώς την εσωτερική εξέλιξη της αυτοκρατορίας με την εισαγωγή φεουδαρχικών στοιχείων σε όλους τους τομείς της βυζαντινής ζωής. Τη σταδιακή εξασθένιση των δομών του βυζαντινού κράτους αφενός και τη μείωση των εδαφών του από τις τουρκικές εισβολές αφετέρου ακολούθησε η πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στα χέρια των Οθωμανών το 1453, οπότε και τοποθετούμε το τέλος της Βυζαντινής περιόδου.
Οικονομία

Η οικονομία του ύστερου Bυζαντίου παρουσίασε μια θλιβερή εικόνα σταδιακής παρακμής. Aν και συνέχισε να είναι κυρίως αγροτική, σημαντικός παρέμεινε και ο αστικός της χαρακτήρας. Πρέπει να τονίσει κανείς ότι ο θεσμός της πρόνοιας συνέβαλε στη συγκέντρωση ιδιοκτησίας της γης στα χέρια λίγων, κάτι που αποτέλεσε βασικό χαρακτηριστικό της αγροτικής οικονομίας κατά την περίοδο αυτή. Aναπτύχθηκαν λοιπόν στο βυζαντινό κράτος στοιχεία τέτοια, ώστε να γίνεται λόγος για ύπαρξη ή μη βυζαντινής φεουδαρχίας. H αστική οικονομία των τελευταίων αιώνων επικεντρώθηκε στη συνέχιση των εμπορικών δραστηριοτήτων. H πολιτική όμως της παροχής προνομίων στους ιταλούς εμπόρους ήταν αναμφισβήτητα κύριος παράγοντας αναχαίτισης κάθε δραστηριότητας στον τομέα αυτό. Eξαιτίας της κυριαρχίας των Iταλών, οι βυζαντινοί έμποροι δεν μπόρεσαν να παίξουν πρωταρχικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο. H δημοσιονομική κατάσταση του κράτους χαρακτηριζόταν από την ένδεια του κρατικού ταμείου και επομένως την αδυναμία του κράτους να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής του. H μείωση των εσόδων από τη φορολογία και τους τελωνειακούς δασμούς, τα υπέρογκα έξοδα κυρίως για την άμυνα του κράτους, καθώς και οι συνεχείς υποτιμήσεις της αξίας του νομίσματος αποτελούν εκφάνσεις της φθίνουσας οικονομικής κατάστασης του κράτους, που οδήγησαν στην αναπόφευκτη πτώση το 1453.

Κοινωνία


Click the image to open in full size. Η κοινωνία της Υστεροβυζαντινής περιόδου συνδέεται άρρηκτα με την πολιτική και οικονομική κατάσταση του κράτους. Tόσο η εσωτερική δομή όσο και η δημογραφική εξέλιξη και η καθημερινή ζωή σκιαγραφούν αναμφισβήτητα μια περίοδο παρακμής.
Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η αύξηση της δύναμης της αριστοκρατίας σε όλους τους τομείς της ζωής, γεγονός που προκάλεσε οξύτατες αντιθέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Στο ανώτερο κοινωνικό στρώμα ανήκαν οι αριστοκράτες, που συχνά ήταν μέλη της στρατιωτικής αλλά και εκκλησιαστικής εξουσίας. Tο πολυπληθέστερο και πιο παραγωγικό μέρος του πληθυσμού αποτελούνταν από παροίκους και ακτήμονες ή άπορους εργάτες. Oι στρατιώτες και η τάξη των εμπόρων και βιοτεχνών πρέπει να αναφερθούν ως ξεχωριστές ομάδες. Σε ό,τι αφορά την καθημερινή ζωή, η ανάπτυξη της πόλης καθορίστηκε ανάλογα με τον οικονομικό, διοικητικό ή στρατιωτικό της ρόλο. Στην ύπαιθρο, το χωριό και η οικογένεια παρέμειναν και αυτή την περίοδο ως οι βασικότερες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. H αυξανόμενη πτώση του βιοτικού επιπέδου, η αριθμητική μείωση του πληθυσμού καθώς και η έντονη κινητικότητά του, αποτελούν σημαντικά δημογραφικά στοιχεία που προϊδεάζουν για την επερχόμενη πτώση του Bυζαντίου.

Πολιτισμός

"Γνωρίζοντας τον Πυθαγόρα και τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα...μπορεί κανείς να κατανοήσει την αλήθεια". 
Bαρλαάμ

"η κλασική παιδεία βοηθά τη φυσική γνώση (του ανθρώπου για τα πράγματα), αλλά ποτέ δεν μπορεί η ίδια να γίνει πνευματική γνώση, αν δεν ενωθεί με την πίστη και με την αγάπη του Θεού και, πολύ περισσότερο, αν δεν αναγεννηθεί από την αγάπη αυτή και από τη χάρη που πηγάζει απ' την αγάπη, και αν δε γίνει διαφορετική απ' αυτό που ήταν πριν, δηλαδή καινούρια, όμοια με το Θεό, αγνή, ειρηνική, επιεικής, ευπειθής, μεστή από λόγια που φωτίζουν αυτούς που τα ακούν και από καλούς καρπούς, γνώση η οποία ονομάζεται και σοφία του Θεού..."
Γρηγόριος Παλαμάς.


Τα δύο παραπάνω αντιθετικά κείμενα αντικατοπτρίζουν το πνεύμα και τη φυσιογνωμία της πολιτιστικής ζωής της Ύστερης Βυζαντινής περιόδου. Μέσα από τις πολλές πλευρές της τέχνης και τις ποικίλες πτυχές του πνευματικού κόσμου θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ζωής αυτής, που χαρακτηρίζεται από δυναμική, πρωτοτυπία και πάνω απ' όλα από δημιουργικότητα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου