Μέση Βυζαντινή Περίοδος (610 - 1204)



Η περίοδος από τις αρχές του 7ου μέχρι τις αρχές του 9ου αιώνα αποτελεί μια κρίσιμη εποχή για την εξέλιξη της μεσαιωνικής κοινωνίας. Κείμενα και υλικά κατάλοιπα αποκαλύπτουν ότι οι αρχαίες πόλεις πέρασαν μια περίοδο κρίσης και σταδιακά ο αρχαίος αστικός τρόπος ζωής εξαφανίστηκε, ενώ παρατηρήθηκε μια γενικότερη στροφή προς την αγροτική ζωή. Χαρακτηριστική ένδειξη αυτού του μετασχηματισμού της κοινωνίας, όπως έχει παρατηρήσει ο βυζαντινολόγος A. Kazhdan, είναι το γεγονός πως στα αγιολογικά κείμενα του 4ου και 6ου αιώνα οι άγιοι φαίνεται ότι προέρχονταν από αστικά περιβάλλοντα και μεγάλες πόλεις, ενώ από τον 7ο μέχρι τον 9ο αιώνα κατάγονταν από αγροτικές οικογένειες, ήταν δηλαδή παιδιά ιερέων της υπαίθρου ή ανήκαν στην τάξη των γαιοκτημόνων.
Οι αλλαγές στις κοινωνικές δομές έφεραν και γενικότερες αλλαγές στη δημόσια ζωή και στις πολιτιστικές δραστηριότητες και αναζητήσεις του πληθυσμού της αυτοκρατορίας.
Μέσα από την γνωριμία με το φαινομένο της κρίσης και του μετασχηματισμού των αρχαίων πόλεων, καθώς και των επιπτώσεων που είχαν στις κοινωνικές δομές, στη δημόσια ζωή και στην κουλτούρα των ανθρώπων, θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε τις αλλαγές στην κοινωνία της εποχής. Παράλληλα, στη θεματική ενότητα Κοινωνική Δομή, θα παρουσιάσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά των κοινωνικών ομάδων της περιόδου.


Click the image to open in full size. Ένα σημαντικό ζήτημα, που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα τουλάχιστον τα τελευταία πενήντα χρόνια, αποτελεί η κρίση των αρχαίων πόλεων και ο μετασχηματισμός τους σε μεσαιωνικά οικιστικά σύνολα.
Η σημασία του θέματος έγκειται στο γεγονός ότι η παρακμή των αρχαίων πόλεων, που αποτελούσαν το βασικό δομικό σχηματισμό του ρωμαϊκού και πρώιμου βυζαντινού κράτους, είχε σημαντικές επιπτώσεις στις κοινωνικές δομές, στις οικονομικές δραστηριότητες και στην πολιτιστική ζωή και τη νοοτροπία των ανθρώπων του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους.
Το ζήτημα πήρε και άλλες διαστάσεις, καθώς κάποιοι μελετητές το συνέδεσαν με βασικά ερωτήματα της μεσαιωνικής ιστορίας και του πολιτισμού, όπως η μετάβαση από την Αρχαιότητα στους λεγόμενους μέσους χρόνους, η συνέχεια από την κλασική παράδοση και τον ελληνορωμαϊκό κόσμο στο Βυζάντιο κ.ά. Το φαινόμενο, στη βάση του οποίου πρέπει να αναζητήσουμε περισσότερες από μία αιτίες, είχε μια μεγάλης διάρκειας πορεία, και ήδη στην περίοδο που διαπραγματευόμαστε, οι περισσότερες επαρχιακές πόλεις έχουν χάσει πια την οικονομική τους ευρωστία και τη σημασία τους για τη διοικητική οργάνωση του κράτους και σταδιακά έχουν δώσει τη θέση τους σε αγροτικούς οικισμούς. Οι οικισμοί αυτοί εξελίχθηκαν στην πορεία του χρόνου στις πόλεις-κάστρα της Μεσοβυζαντινής περιόδου.
Το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης διαγράφεται χαρακτηριστικά σε ένα απόσπασμα από την περσική γεωγραφική πραγματεία Hudud al-Alam, που περιγράφει τη βυζαντινή αυτοκρατορία κατά το 10ο αιώνα: "...παλιά οι πόλεις ήταν πολυάριθμες στο Ρουμ, αλλά τώρα έχουν λιγοστέψει. Οι περισσότερες περιοχές είναι εύφορες και ευχάριστες, και κάθε μια έχει ένα ιδιαίτερα ισχυρό φρούριο, εξαιτίας των συχνών επιδρομών των μαχητών της πίστης (τους 'Aραβες). Σε κάθε χωριό αναλογεί ένα κάστρο, όπου σε περίπτωση επιδρομής βρίσκουν καταφύγιο".

Κοινωνική Δομή

Εποχή σημαντικών αλλαγών και μετασχηματισμών που καθόρισαν τηφυσιογνωμία του μεσαιωνικού βυζαντινού κράτους, η περίοδος από τιςαρχές του 7ου αιώνα έως περίπου τα μέσα του 9ου αφήνει ακόμη πολλάερωτηματικά για τους ερευνητές, καθώς οι σύχρονες πηγές είναι λίγες καιόχι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές.Την περίοδο αυτή παρατηρούνται αλλαγές και μετασχηματισμοί και στην κοινωνική διαστρωμάτωση της αυτοκρατορίας. Παραδοσιακές κοινωνικέςομάδες της ρωμαϊκής και πρώιμης βυζαντινής κοινωνίας, όπως ηκληρονομική αριστοκρατία, η ανώτερη αστική τάξη, οι εξαρτημένοι χωρικοί, σταδιακά εξαφανίστηκαν, ενώ στη θέση τους εμφανίστηκαν νέες κοινωνικέςομάδες, όπως οι επαρχιακοί, κρατικοί και στρατιωτικοί, αξιωματούχοι καιμια σχεδόν ομοιογενής αγροτική τάξη. Οι αλλαγές αυτές συνδέονται άμεσαμε τις πολιτικές εξελίξεις, την κρίση των επαρχιακών πόλεων τηςαυτοκρατορίας και τις αλλαγές στις οικονομικές δραστηριότητες.
Οι μεταβολές επίσης στην εσωτερική οργάνωση του κράτους, όπως ησυγκρότηση της επαρχιακής διοίκησης σε θέματα και η σταδιακή ανάπτυξητης κεντρικής γραφειοκρατίας, που έφτασε στο απόγειό της στην περίοδοτων Μακεδόνων (867-1025), έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιαςνέας, ανώτερης τάξης κρατικών αξιωματούχων, αλλά και νέων σχέσεωνανάμεσα στους ανθρώπους που καλλιεργούσαν τη γη.

Τέχνη - Πολιτισμός


Click the image to open in full size. Η περίοδος που ξεκίνησε με τη βασιλεία του Ηρακλείου, το 610, καικατέληξε με την άνοδο στο θρόνο της δυναστείας των Μακεδόνων, το 867,αποτελεί μια μεταβατική εποχή για το Βυζάντιο.
Οι δύο αιώνες μετά τονΙουστινιανό και κυρίως το διάστημα 640-843 ονομάζονται στην τέχνηΠρωτοβυζαντινή περίοδος, ορολογία που χρησιμοποιείται με σκοπό ναφανερώσει το τέλος της υστερορωμαϊκής παράδοσης και την απαρχή τηςνέας εποχής, όπου κυριάρχησε η αυστηρά δομημένη, υπερβατική μορφή τηςτέχνης. Τόσο η διαμάχη που προκάλεσε η μονοενεργητική-μονοθελητικήαίρεση όσο και η εικονομαχική έριδα επηρέασαν έντονα την τέχνη καιστάθηκαν αφορμή για την πλούσια συγγραφική παραγωγή του πνευματικούκόσμου.Οι μαρτυρίες για την τέχνη της περιόδου 610-867 είναι σχετικά περιορισμένες. Τόσο τα αρχαιολογικά ευρήματα όσο και τα μνημεία που σώζονται είναι ελάχιστα σε σύγκριση με τους προηγούμενους αλλά και τους επόμενους αιώνες. H εποχή σφραγίστηκε από την εικονομαχική έριδα αλλά και από ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες, όπως σεισμοί, λοιμοί, επιδρομές των Σλάβων και των Αράβων που επηρέασαν αναμφισβήτητα τη γενικότερη κατάσταση του πληθυσμού. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι δύο αιώνες μετά τον Ιουστινιανό Α΄ ονομάζονται συχνά σκοτεινοί χρόνοι, ενώ στην τέχνη η περίοδος από το 640 έως το 843 ονομάζεται Πρωτοβυζαντινή. Πρόκειται για μια περίοδο μεταβατική, που σηματοδότησε το τέλος της υστερορωμαϊκής παράδοσης και την απαρχή μιας τέχνης πνευματικής, υπερβατικής και αυστηρά δομημένης, που κυριάρχησε όλους τους επόμενους βυζαντινούς αιώνες.
Ως προς την αρχιτεκτονική, μπορεί κανείς να μιλήσει για το τέλος της ρωμαϊκής παράδοσης. Tα μεγάλα κτίσματα έδωσαν τη θέση τους σε ναούς μικρών διαστάσεων. Νέες αρχιτεκτονικές λύσεις και πειραματισμοί εμφανίστηκαν στην εξελικτική πορεία προς την οριστική διαμόρφωση του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, που επικράτησε μετά το 843. Kαθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ζωγραφικής έπαιξε η εικονομαχική διένεξη. Ενώ στην προεικονομαχική περίοδο άρχισαν να φαίνονται τα χαρακτηριστικά της βυζαντινής εικονογραφίας, κατά την Εικονομαχία (726-843) καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος των απεικονίσεων θρησκευτικών προσώπων και σκηνών και αντικαταστάθηκε με ανεικονικό διάκοσμο για να αποκατασταθεί και πάλι μετά την αναστήλωση των εικόνων το 843.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου