Ιστορία της Θεσσαλονίκης

Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη με πλούσιο παρελθόν και ταυτόχρονα από τις λίγες με σταθερή φυσιογνωμία από την ίδρυσή της. Μετά το μεγάλο πλήγμα του 1917 που το λεγόμενο σήμερα ιστορικό κέντρο έγινε σε 32 ώρες στάχτη, οι αρχές της εποχής κινήθηκαν δραστήρια. Αντί όμως ο εμπνευσμένος ανασχεδιασμός να γίνει σύμφωνα με τα σχέδια της Διεθνούς Επιτροπής που είχε επόπτη τον Γάλλο αρχιτέκτονα Εμπράρ, δόθηκαν κι εδώ, όπως κι αλλού στην Ελλάδα, λύσεις μάλλον ευκαιριακές. Έτσι η πόλη γιγαντώθηκε αρρωστημένα σε ύψος και σε πλάτος και σήμερα βυζαντινές η μεταβυζαντινές εκκλησίες, οθωμανικά και προγονικά μνημεία θάβονται βαθιά μέσα σε πηγάδια πολυκατοικιών.

Ενδιαφέρουσα και γοητευτική κάθε βόλτα σ αυτή την πόλη. Το έμβλημα της, ο Λευκός Πύργος, ξεκίνησε την ιστορία του ως«Πύργος του Αίματος». Στην αρχή ήταν φυλακή για βαρυποινίτες και βρισκόταν μέσα στη θάλασσα. Ώσπου το ασβέστωμα του από ένα μελλοθάνατο το N.Guelid έγινε αιτία να μετονομασθεί Λευκός Πύργος. Σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Βυζαντινής Ιστορίας και Τέχνης. Όποιος όμως δεν περπατήσει στην παλιά παραλία και δεν φτάσει μέχρι τις ομπρέλες, το σύγχρονο γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου κι όποιος δεν μπει στη μυρωδάτη αγορά Μοδιάνο είναι σαν να μη επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη. Αν η επίσκεψή σας γίνει το σούρουπο που τα μαγαζιά κατεβάζουν τα κεπέγκια τους τότε μπορεί να πετύχετε τα γκαρντάσια να βγάζουν τα ακορντεόν και να γλεντάνε το τέλος της ημέρας.

Ο τουριστικός μας περίπατος αρχίζει με επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου εκτίθενται ευρήματα κυρίως από περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας και της Χαλκιδικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αρχιτεκτονικά μέλη ιωνικού ναού (6ου π.Χ. αιώνα), η αυθεντική μαρμάρινη πόρτα μακεδονικού τάφου και τα χρυσά αντικείμενα όπως το στεφάνι κισσού από τη Σεβαστή, το διάδημα από τις Σέδες και το βραχιόλι από τον Ευρωπό. Ανάμεσά τους ο κρατήρας του Δερβινίου και πολλά αντικείμενα που προσφέρθηκαν ως νεκρικά δώρα σε μέλη της Μακεδονικής αριστοκρατίας.

Η περιήγησή μας συνεχίζεται στην ¨Άνω Πόλη. Ευτυχώς διασώζονται ακόμα μερικές γραφικές γειτονιές με σπίτια του περασμένου αιώνα που συνδυάζουν τη μακεδονίτικη και νεοκλασική αρχιτεκτονική. Ιδανική επιλογή για περίπατο βυζαντινού χαρακτήρα στον Πύργο του Τριγωνίου και για να χαζέψετε το πανόραμα της πόλης, αναβιώνοντας ένδοξες εικόνες από το παλιό Βυζάντιο.

Το Φθινόπωρο είναι μια ατέλειωτη γιορτή για τη Θεσσαλονίκη. Ο πολιούχος Άγιος Δημήτριος έχει την τιμητική του, η παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου είναι θεσμός, τα «Δημήτρια» γίνονται κάθε χρόνο και καλύτερα, το Μέγαρο Μουσικής κάνει καλλιτεχνικές "κόντρες" με την Αθήνα. Η επόμενη στάση μας είναι στον Άγιο Δημήτριο. Σύμφωνα με την παράδοση στην αριστερή πλευρά του μεσαίου κλίτους του ναού τοποθετήθηκε αρχικά το λείψανο του Αγίου "υπό την γην", ενώ στο πάνω μέρος κατασκευάσθηκε ένα εξαγωνικό μικρό κτίσμα, το "Κιβώριο", από ασήμι και χρυσάφι. Από τον τάφο του Αγίου Δημητρίου και ειδικά από τη λάρνακα -όπου είχε τοποθετηθεί το λείψανό του στο "Κιβώριο"-, "ανέβρυεν" το θαυματουργό "μύρο", για το οποίο υπάρχουν πολλές γραπτές μαρτυρίες. Η λειψανοθήκη μέσα στην οποία φυλάγονται τα οστά του Αγ. Δημητρίου μεταφέρθηκαν από την ιταλική κωμόπολη S.Lorenzo in Campo.

Όταν η Θεσσαλονίκη έπεσε στα οθωμανικά χέρια στα 1430 ήταν μια κατεστραμμένη, άδεια πόλη. Οι προσπάθειες που έγιναν είχαν στόχο να συνεχίσει ως σημαντικό εμπορικό λιμάνι, όπως ήταν για το Βυζάντιο. Το σωζόμενα μνημεία δίνουν μια πλήρη εικόνα της ιστορικής περιόδου των 500 χρόνων της πόλης που ακολούθησε τη βυζαντινή περίοδο. Το παλιότερο κτίριο που σώζεται από την περίοδο αυτή είναι το Μπέη Χαμάμ, γνωστό ως λουτρά «Παράδεισος». Βρίσκεται στην Εγνατία οδό απέναντι στην Παναγία των Χαλκέων. Το Μπεζεστένι χτίστηκε 25 χρόνια μετά. Ηταν χώρος δοσοληψιών, διαπραγματεύσεων, φύλαξης πολύτιμων αγαθών και εμπορίου.

Στους σκοτεινούς αιώνες μετά το 1453, η ορθόδοξη πίστη υπήρξε το καταφύγιο και η παρηγοριά των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης. Η συνοικία του Αγίου Αθανασίου, γύρω από την Καμάρα και το Ιπποδρόμιο αποτελούσαν ένα συγκρότημα ελληνικών συνοικιών που ήταν, όπως αναφέρει και ο καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος, ό,τι το φανάρι για την Κωνσταντινούπολη. Από τις 12 χριστιανικές εκκλησίες της Τουρκοκρατίας σπουδαιότερες είναι ο Αγιος Αθανάσιος στην Εγνατία με εγχάραγμα στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου (15 Νοεμβρίου 1818) και ο Αγιος Μηνάς που με τα πολλά και μεγάλα παράθυρα δημιουργεί μία άλλη αίσθηση μεγαλοπρέπειας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πόλης αποτελεί η σύνθεση του πληθυσμού της από τρεις διαφορετικές εθνότητες: την ελληνική, την τουρκική και την εβραϊκή. Μια πόλη από τις πιο γραφικές και γοητευτικές με τον πλούτο των μνημείων και της αρχιτεκτονικής της. Οι ξένοι ταξιδιώτες και περιηγητές μιλούν με θαυμασμό και ενδιαφέρον στις ταξιδιωτικές αναμνήσεις και διηγήσεις τους.

Η Θεσσαλονίκη από τον 19ο αιώνα εκσυγχρονίζεται με νέα κτίρια και δημόσια έργα που δίνουν στην πόλη ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Χαράσσονται η παραλιακή οδός και η λεωφόρος Χαμηδιέ, ευθυγραμμίζεται η Εγνατία και διανοίγονται οι οδοί Σαμπρή πασά (Βενιζέλου) και Μιδάτ πασά (Αγ. Δημητρίου). Το 1896 ολοκληρώνεται η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με το Βελιγράδι, το Μοναστήρι και την Κωνσταντινούπολη. Το 1886 αρχίζει η κατασκευή του λιμανιού. Είναι το πρώτο κτίριο που κτίσθηκε στην Ελλάδα με μπετόν αρμέ. Οσον αφορά τα δημόσια κτίρια θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς επαναστατικά. Το Διοικητήριο (1891), το Αυτοκρατορικό Λύκειο(1887), το Στρατηγείο(1903), το Νοσοκομείο(1902), το Τελωνείο (1911) και η Πινακοθήκη (1905) αποτελούν δείγματα αρχιτεκτονικής.
Οι σημαντικότερες ιστορικές στιγμές της Θεσσαλονίκης είναι: 

• Η ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο πριν 2317 χρόνια
• 168 π.Χ.: Γίνεται πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας
• 49 μ.Χ. και 52 μ.Χ.: την επισκέπτεται ο Απόστολος Παύλος.
• 306 μ.Χ.: Μαρτυρεί ο πολιούχος της Άγιος Δημήτριος.
• 390 μ.Χ.: Γίνεται το ορμητήριο του Μεγάλου Θεοδοσίου κατά των Γότθων.
• 1115 μ.Χ.: Πέφτει στα χέρια των Ενετών.
• 1204 μ.Χ.: Μπαίνουν οι Σταυροφόροι.
• 1223 μ.Χ.: Η πόλη γίνεται και πάλι ελληνική.
• 1423 μ.Χ.: Και πάλι οι Ενετοί.
• 1430 μ.Χ.: Ερχονται οι Τούρκοι.
• 1912 μ.Χ.: Την απελευθερώνει ο ελληνικός Στρατός.
• 1913 μ.Χ.: Δολοφονείται εδώ ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄.
• 1917 μ.Χ.: Γνωρίζει την «πυρκαγιά του αιώνα»

Φτωχομάνα για κάποιους, αριστοκράτισσα για άλλους, Γαλλίδα για μερικούς και Οθωμανή για ορισμένους είναι μια πόλη στην οποία δύσκολα μπορείς ν΄ αντισταθείς στη γοητεία της. Δεν είναι τυχαίο ότι την ύμνησαν σπουδαίοι όπως ο Ιωάννου, ο Κωστής Μοσκώφ, ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Νίκος Παπάζογλου, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και τόσοι άλλοι.

Ατόφιο κομμάτι της ιστορίας της πόλης αποτελούν τα Λαδάδικα κοντά στο λιμάνι. Αρχιτέκτονες με πανελλήνια εμβέλεια, όπως ο Πάτροκλος Καραντινός, συνδέουν το όνομά τους με τη μοντέρνα Θεσσαλονίκη. Το Αρχαιολογικό Μουσείο του 1960 είναι δικό του έργο.
Λίγο πιο πέρα από τον Άγιο Δημήτριο, τον προστάτη και πολιούχο της πόλης, είναι το σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Σήμερα στεγάζεται το Τουρκικό προξενείο. Εδώ γεννήθηκε ο Ατατούρκ και όπως διηγούνταν με υπερηφάνεια η Ζωζώ Νταλμάς (η προπολεμική Βουγιουκλάκη ας πούμε) κοιμήθηκε μαζί του, αφού προηγουμένως της έστρωσε κόκκινο χαλί κι αυτή του χόρεψε γυμνή πάνω στο τραπέζι. Όπως δε αποκάλυψε ο Φρέντυ Γερμανός στην τηλεοπτική εκπομπή του Νίκου Χατζηνικολάου κι άλλη μια Ελληνίδα είχε την τιμή να κάνει έρωτα με τον Κεμάλ, η Τερέζα Δαμαλά.
Αν σας ανοίξει η όρεξη το πρόβλημα είναι τι θα διαλέξετε. Οι επιλογές είναι πολλές στην πόλη των καλοφαγάδων. Κρικέλας για κρεατικά, Ρογκότης πρώτο όνομα στα σουτζουκάκια, Κουρδιστό Γουρούνι για μπυρομεζέδες, Ιμβρος για πολίτικη κουζίνα, Ούζου Μέλαθρον, το νούμερο ένα μεζεδοπωλείο, Αμβροσία για λαβράκι με κρούστα από αλάτι, Πορφύρα για δυσεύρετες μεσογειακές γεύσεις με γαλλικές πινελιές (όπως τριαντάφυλλα μαριναρισμένου σολομού Bailik και φύλλα σοκολάτας με κρέμα Amaretto και βατόμουρα). To παιγνίδι της γαστριμαργικής γνωριμίας με την αποκαλούμενη «πρωτεύουσα των γεύσεων» αρχίζει νωρίς το πρωϊ. Το καλύτερο πέρασμα από τη νύχτα στη μέρα γίνεται μ’ ένα πατσά του Τσαρουχά και την μπουγάτσα Δωδώνη -που ανοίγει στις 6 τα χαράματα από το 1882.

Ότι αυτή η πόλη είναι ένας γλυκός πειρασμός είναι κοινά αποδεκτό. Δοκιμάστε στον Αγαπητό τη σοκολάτα Ευφροσύνη, στον Τερκενλή το τσουρέκι με λιωμένη σοκολάτα, στον Ελλενίδη τρίγωνα Πανοράματος, στη Δωδώνη (από το 1885) μπουγάτσα και στο φούρνο του Βενέτη κεραμίδια με φουντούκι. Κι αν συνεχίσετε νάχετε λιγούρα υπάρχει ο Χατζής (από το 1908) με ιδρυτή τον Σουλεϊμάν Σουλεϊμάνοβιτς και το γιό του Χουσεϊν. Το ζαχαροπλαστείο κάηκε στην πυρκαγιά του 1917 και σήμερα συνεχίζει την παράδοση η τέταρτη γενιά. Οι συνταγές παραμένουν σταθερές στο πέρασμα του χρόνου και τα υλικά αγνά προέρχονται κυρίως από ασιατικά βουβάλια. Κυριαρχούν τα σιροπιαστά πολίτικα, αλλά φημισμένο είναι το καζάν ντιπί με ντοντουρμά(κρέμα από χυλό ρυζιού και γάλα).

Στη μητρόπολη των Βαλκανίων νέα τάση αποτελούν τα μικρά, πολυτελή ξενοδοχεία. Ιστορικά κτίρια της πόλης ανανεώνονται και δίνουν προσωπική νότα στη διαμονή σας. Την ιδέα εγκαινίασε το «Bristol Capsis» σ’ ένα κτίριο που διατηρεί κάτι από τη λάμψη και την ατμόσφαιρα του μεσοπολέμου. Το εντυπωσιακό άγαλμα της κοπέλας με τη στάμνα, αντίκα που κοσμούσε κήπο Γερμανικού πύργου, επτά πολυέλαιοι με 620 κρυστάλλους ο καθένας και η παλιά μαρμάρινη σκάλα θα τραβήξουν την προσοχή όσων περνούν το κατώφλι του ξενοδοχείου. Μετά ήρθε η «Ανδρομέδα» σε διατηρητέο της εποχής του 1920 και το “Luxembourg” σε όμορφο νεοκλασικό.

Αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συμβασιλεύουσα του Βυζαντίου και Νύφη του Θερμαϊκού η Θεσσαλονίκη με την πλούσια ιστορία περιμένει τους επισκέπτες της, άλλοτε σκεπασμένη με την πυκνή ομίχλη των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου κι άλλοτε κυριευμένη από τον δυνατό Βαρδάρη, έτοιμη να σας δείξει τα χίλια της πρόσωπα, τον αρχαίο και βυζαντινό της χαρακτήρα, το βαλκανικό και το μεσογειακό της πεπρωμένο.