Κάποιες κιτρινισμένες και ξεφτισμένες φωτογραφίες της Αθήνας, όπως ήταν μια φορά κι έναν καιρό το «ιοστεφές άστυ» των ποιητών, χωρίς τα σημερινά απρόσωπα κτίρια, τους πολυθόρυβους δρόμους με τις ξένες λαλιές και τους απρόσιτους, εχθρικούς ανθρώπους.
Στο κέντρο της υπάρχει το… αειθαλές σιντριβάνι, το μόνο που επέζησε από τότε, ενώ το άγαλμα «της αρπαγής της Ιπποδάμειας» εξορίστηκε επί δημαρχίας Κοτζιά στην πλατεία Βικτωρίας, το δε ξύλινο περίπτερο-αναμονητήριο σε ρυθμό μπαρόκ στο βάθος, όπου οι επιβάτες περίμεναν υπό την σκέπην του τα τραμ νούμερο 2, 10 και 16, το ξήλωσαν ως «άνευ αντικειμένου». Το αυτό συνέβη και με τα γύρω ιστορικά κτίρια που κοσμούσαν την πλατεία, που τα σάρωσε το «πνεύμα μοντερνισμού» που κυριαρχούσε στην Αθήνα τη δεκαετία του '60… Μαζί τους χάθηκαν τα πολυσύχναστα από κοσμικούς Αθηναίους ζαχαροπλαστεία «Ζαβορίτη» και «Παπασπύρου», το θέατρο «Κυβέλης» ή κινηματογράφος «Ούφα», και τα γνωστά καφενεία «Αντωνιάδη» και «Ζαχαράτου», στα οποία πολλοί καθημερινά έδιναν «παρών».
To 1928 ο συνολικός πληθυσμός της Αθήνας ήταν 811.428 κάτοικοι. Από αυτούς οι 30.000 ήταν εγκατεστημένοι σε ό,τι σήμερα αποκαλούμε προάστια. Τα παλαιότερα προάστια της Αθήνας ήταν η Κηφισιά, «εύυδρος και δροσερή», το Χαλάνδρι και το Μαρούσι. Βέβαια σε μια εποχή που υπήρχε η διάσταση του «μέσα» και του «έξω» ή η αντίληψη της πόλης από «μέσα» προς τα «έξω», το «προάστιο» είχε μια σημασία αρνητική και, για μερικούς, απαξιωτική.
Ο Δημήτρης Φιλιππίδης μάς δίνει, μαζί με το σωστικό του έργο, και μιαν εικόνα της ανάπτυξης των προαστίων. Για παράδειγμα, μεταξύ 1928 και 1940, στη ζώνη των βορείων προαστίων, από την Εκάλη ως το Ψυχικό, η μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού σημειώνεται στο Ψυχικό (3.614%). Το Ψυχικό και η Φιλοθέη αποτελούν τα κατ εξοχήν πεδία έρευνας του Φιλιππίδη, αφού σε αυτά διασώζονται τα περισσότερα δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής.
Το Ψυχικό, αρχικά τμήμα του Χαλανδρίου, αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1929. Η Φιλοθέη, και αυτή τμήμα του Χαλανδρίου, ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια, συνοικισμός υπαλλήλων Εθνικής Τραπέζης, αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1934 και άλλαξε όνομα το 1936.
Το Ψυχικό, δημιούργημα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, προβλήθηκε ευθύς εξαρχής ως προορισμένο για τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Στα «υπέρ» του είχε τους επώνυμους οικιστές, την πνευματικότητά του, λόγω Κολλεγίου και Αρσακείου, και τη στρατηγική του θέση. Η ιδρυτική τριανδρία του ήταν ο βιομήχανος Γ. Ησαΐας, ο γενικός γραμματέας της Τραπέζης Αθηνών Γ. Οικονομίδης και ο υπουργός Συγκοινωνιών και διευθυντής των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων Δ. Διαμαντίδης. Υποστηρικτές ήταν ο Α. Διομήδης, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, και ο Ι. Ηλιάσκος, γενικός διευθυντής της Τραπέζης Αθηνών. Το σχέδιο συνέταξε ο αρχιτέκτονας Α. Νικολούδης και το προάστιο εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 1923.
Στη Φιλοθέη, αντίθετα, ο τραπεζικός συνεταιρισμός ρυθμίζει τη δημιουργία και το μέλλον του προαστίου. Η τεχνική επιτροπή αποτελείται από τους αρχιτέκτονες Αναστάσιο Μεταξά, Ανδρέα Κριεζή και Ν. Νικολαΐδη. Σε αντίθεση με την αστική μεγαλοπρέπεια του Ψυχικού, το αίτημα στη Φιλοθέη είναι η προσαρμογή στην «ευγένεια του αττικού τοπίου». Το συνεταιριστικό πείραμα της Φιλοθέης θεωρήθηκε, παρά τις κριτικές, επιτυχές.
Καθώς σήμερα γινόμαστε, κατά τον Δημήτρη Φιλιππίδη, μάρτυρες μιας «αισθητής επιστροφής σ έναν ανανεωτικό μοντερνισμό», τα κτίρια των προαστίων της δεκαετίας του 30 δεν δημιουργούν πλέον συμπλέγματα κατωτερότητας αλλά υπάρχουν ως στοιχεία της συνέχειας αλλά και της σύγκρισης.
Είναι μια πολύ παλιά φωτογραφία, τραβηγμένη στη γωνία Σταδίου - Βουκουρεστίου στις αρχές της δεκαετίας του '30.
Στο κέντρο της υπάρχει το… αειθαλές σιντριβάνι, το μόνο που επέζησε από τότε, ενώ το άγαλμα «της αρπαγής της Ιπποδάμειας» εξορίστηκε επί δημαρχίας Κοτζιά στην πλατεία Βικτωρίας, το δε ξύλινο περίπτερο-αναμονητήριο σε ρυθμό μπαρόκ στο βάθος, όπου οι επιβάτες περίμεναν υπό την σκέπην του τα τραμ νούμερο 2, 10 και 16, το ξήλωσαν ως «άνευ αντικειμένου». Το αυτό συνέβη και με τα γύρω ιστορικά κτίρια που κοσμούσαν την πλατεία, που τα σάρωσε το «πνεύμα μοντερνισμού» που κυριαρχούσε στην Αθήνα τη δεκαετία του '60… Μαζί τους χάθηκαν τα πολυσύχναστα από κοσμικούς Αθηναίους ζαχαροπλαστεία «Ζαβορίτη» και «Παπασπύρου», το θέατρο «Κυβέλης» ή κινηματογράφος «Ούφα», και τα γνωστά καφενεία «Αντωνιάδη» και «Ζαχαράτου», στα οποία πολλοί καθημερινά έδιναν «παρών».
Στην ίδια πάνω-κάτω εποχή ανήκει και η κάρτα της πλατείας Συντάγματος.
Προάστια και Εξοχές της Αθήνας του 1930
To 1928 ο συνολικός πληθυσμός της Αθήνας ήταν 811.428 κάτοικοι. Από αυτούς οι 30.000 ήταν εγκατεστημένοι σε ό,τι σήμερα αποκαλούμε προάστια. Τα παλαιότερα προάστια της Αθήνας ήταν η Κηφισιά, «εύυδρος και δροσερή», το Χαλάνδρι και το Μαρούσι. Βέβαια σε μια εποχή που υπήρχε η διάσταση του «μέσα» και του «έξω» ή η αντίληψη της πόλης από «μέσα» προς τα «έξω», το «προάστιο» είχε μια σημασία αρνητική και, για μερικούς, απαξιωτική.
Ο Δημήτρης Φιλιππίδης μάς δίνει, μαζί με το σωστικό του έργο, και μιαν εικόνα της ανάπτυξης των προαστίων. Για παράδειγμα, μεταξύ 1928 και 1940, στη ζώνη των βορείων προαστίων, από την Εκάλη ως το Ψυχικό, η μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού σημειώνεται στο Ψυχικό (3.614%). Το Ψυχικό και η Φιλοθέη αποτελούν τα κατ εξοχήν πεδία έρευνας του Φιλιππίδη, αφού σε αυτά διασώζονται τα περισσότερα δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής.
Το Ψυχικό, αρχικά τμήμα του Χαλανδρίου, αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1929. Η Φιλοθέη, και αυτή τμήμα του Χαλανδρίου, ονομαζόταν Νέα Αλεξάνδρεια, συνοικισμός υπαλλήλων Εθνικής Τραπέζης, αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1934 και άλλαξε όνομα το 1936.
Το Ψυχικό, δημιούργημα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, προβλήθηκε ευθύς εξαρχής ως προορισμένο για τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Στα «υπέρ» του είχε τους επώνυμους οικιστές, την πνευματικότητά του, λόγω Κολλεγίου και Αρσακείου, και τη στρατηγική του θέση. Η ιδρυτική τριανδρία του ήταν ο βιομήχανος Γ. Ησαΐας, ο γενικός γραμματέας της Τραπέζης Αθηνών Γ. Οικονομίδης και ο υπουργός Συγκοινωνιών και διευθυντής των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων Δ. Διαμαντίδης. Υποστηρικτές ήταν ο Α. Διομήδης, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, και ο Ι. Ηλιάσκος, γενικός διευθυντής της Τραπέζης Αθηνών. Το σχέδιο συνέταξε ο αρχιτέκτονας Α. Νικολούδης και το προάστιο εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 1923.
Ψυχικό-Πεντέλη
Στη Φιλοθέη, αντίθετα, ο τραπεζικός συνεταιρισμός ρυθμίζει τη δημιουργία και το μέλλον του προαστίου. Η τεχνική επιτροπή αποτελείται από τους αρχιτέκτονες Αναστάσιο Μεταξά, Ανδρέα Κριεζή και Ν. Νικολαΐδη. Σε αντίθεση με την αστική μεγαλοπρέπεια του Ψυχικού, το αίτημα στη Φιλοθέη είναι η προσαρμογή στην «ευγένεια του αττικού τοπίου». Το συνεταιριστικό πείραμα της Φιλοθέης θεωρήθηκε, παρά τις κριτικές, επιτυχές.
Καθώς σήμερα γινόμαστε, κατά τον Δημήτρη Φιλιππίδη, μάρτυρες μιας «αισθητής επιστροφής σ έναν ανανεωτικό μοντερνισμό», τα κτίρια των προαστίων της δεκαετίας του 30 δεν δημιουργούν πλέον συμπλέγματα κατωτερότητας αλλά υπάρχουν ως στοιχεία της συνέχειας αλλά και της σύγκρισης.
Οδός Πανεπιστημίου στα μέσα του 1930 περίπου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου